Υγρότοποι της Κύπρου

Ο υδατοφράκτης Καλαβασού LAR008 βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων τριών κοινοτήτων (Ορά, Βάσα, Ασγάτα), με τη μεγαλύτερη του έκταση να βρίσκεται στη Βάσα Λεμεσού. Κατασκευάστηκε το 1985, στα πλαίσια του Σχεδίου Βασιλικού- Πεντάσχοινου, με σκοπό την τοπική γεωργική ανάπτυξη αλλά και την ενίσχυση της υδατοπρομήθειας των περιοχών Λευκωσίας, Λάρνακας και Αμμοχώστου. Είναι κτισμένος, στη κοίτη του ποταμού Βασιλικού, σε σημείο συμβολής παραπόταμων. Έχει χωρητικότητα 17,100,000 m3 και αποστραγγίζει λεκάνη απορροής 97 km2 (1, 2). Είναι το πέμπτο μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου. Με βάση την κατηγοριοποίηση του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) ανήκει στα «μεγάλα φράγματα» και στον κατάλογο της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων (2). Περισσότερες σχετικές πληροφορίες -για τα κριτήρια κατηγοριοποίησης- βρίσκονται στην «Αρχειοθήκη» του Υγροτοπίου και στην ιστοσελίδα του ΤΑΥ. Στα πλαίσια μελέτης Υδατικής Πολιτικής για τις ανάγκες εμπλουτισμού και διατήρησης στο ποτάμιο σώμα κατάντη του φράγματος, διαφάνηκε ότι οι κλάδοι που τον τροφοδοτούν έχουν ροή 10 μήνες ανά έτος, αν και στην πραγματικότητα η τιμή μεταβάλλεται ανάλογα με τη ξηρότητα του έτους (3). Αποτελεί μέλος του Έργου Νότιου Αγωγού και τροφοδοτεί το Σύστημα Υδατοπρομήθειας της Λευκωσίας. Για το λόγο αυτό έχει συμπεριληφθεί στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών των Φραγμάτων Πόσιμου Νερού (4). Η βιολογική του αξία είναι μεσαία. Η βλάστηση που απαντάται περιλαμβάνει δεντρώδη/θαμνώδη είδη όπως Vitex agnus-castus, Tamarix sp. καλαμιώνες με Arundo donax και Phragmites australis και το ξενικό Nicotiana glauca. Στον υδατοφράκτη έχει επίσης καταγραφεί το είδος Rumex versicarious που περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου ως Εύτρωτο (5). Όντας μεγάλο φράγμα παρέχει χώρο προστασίας, φωλεοποίησης και εγκατάστασης σε σημαντικό αριθμό ειδών. Στη πανίδα καταγράφηκαν τα είδη πτηνών Circus aeruginosus, Hieraaetus fasciatus , Anas crecca , Anas platyrhynchos, Actitis hypoleucos, Charadrius dubius , Charadrius hiaticula, Tringa nebularia , Tringa ochropus, Ardea cinerea, Columba palumbus , Falco peregrinus , Fulica atra, Alauda arvensis, Carduelis carduelis, Carduelis chloris, Erithacus rubecula, Galerida cristata , Saxicola torquatus, Sylvia melanocephala , Phalacrocorax carbo, Tachybaptus ruficollis. Στη λεκάνη απορροής υπάρχουν δενδρώδεις καλλιέργειες, και αρκετά μεγάλη ρύπανση της περιοχής λόγω σκουπιδιών, και του πεδίου βολής του στρατοπέδου που βρίσκεται στη περιοχή. Ο υγρότοπος χρησιμοποιείται για ερασιτεχνική αλιεία, και καταγράφεται μεγάλος βαθμός ρύπανσης λόγω της απόρριψης οικιακών απορριμμάτων. Η ευρύτερη περιοχή είναι πλούσια σε μετάλλευμα και αυτό ήταν γνωστό από την αρχαιότητα. Στην ευρύτερη περιοχή του Υδατοφράκτη έχουν εξορυχθεί 13 συνολικά περιοχές. Από αναλύσεις σε ιζήματα στο φράγμα Καλαβασού έχουν βρεθεί αυξημένες συγκεντρώσεις Cu, Zn, Cr, Ni. Οι αυξημένες αυτές τιμές όπως επίσης και οι αυξημένες συγκεντρώσεις U θα πρέπει να ερευνηθούν. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα και άμεση λήψη μέτρων. Για μετρίαση του προβλήματος προτάθηκαν μεταξύ άλλων η οριοθέτηση των σωρών των μεταλλευτικών αποβλήτων, η λήψη μέτρων αποκατάστασης και η τοποθέτηση νέων σταθμών παρακολούθησης με συστηματικές μετρήσεις των ποιοτικών χαρακτηριστικών των ιζημάτων (3). Στην ευρύτερη περιοχή του Υδατοφράκτη βρίσκονται ο χώρος και τα κατάλοιπα αρχαίων μεταλλείων και σωρών σκουριάς καθώς και σύμπλεγμα πρωτοβιομηχανικών εγκαταστάσεων, που συγκαταλέγονται στους πίνακες Α’ και Β’ των Αρχαίων Μνημείου του Τμήματος Αρχαιοτήτων (6) Ο υγρότοπος βρίσκεται εντός της Κοντινής Ζώνης Προστασίας Φραγμάτων Πόσιμου Νερού (7) και σε Προσωρινά Απαγορευμένη Περιοχή Κυνηγιού (8). Περίοδος αναφοράς πρωτογενών δεδομένων: 23/01/2015 Απογραφείς: Α. Αναστάση, Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης (1) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (1985) Σχέδιο Βασιλικού- Πεντάσχοινου. Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Λευκωσία. (2) Χριστοφίδης Ν., Κύρου Κ., Πιστή Ε., Ιωάννου Α., Αυγουστή Μ., Χατζηγιάννη Ν. (2009). Φράγματα της Κύπρου. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. (3) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2011). Εφαρμογή των Άρθρων 11, 13 και 15 της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) στην Κύπρο. Παράρτημα ΙΙ- Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων. (4) Δεδομένα Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (Πρόσβαση 07/2015). (5) Tσιντίδης Τ., Xριστοδούλου Σ. Χ, Δεληπέτρου Π., Γεωργίου Κ. (2007). Το κόκκινο βιβλίο της χλωρίδας της Κύπρου. Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου. Λευκωσία. (6) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2009).Παροχή Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για Αξιολόγηση των Αποτελεσμάτων των Προγραμμάτων Παρακολούθησης για τα Επιφανειακά Ύδατα στα Πλαίσια του Άρθρου 8 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Σύμβαση ΤΑΥ 54/2009. Γ. Καραβοκύρης & Συνεργάτες Σύμβουλοι Μηχανικοί Α.Ε. Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη. (7) Δεδομένα Τμήματος Αρχαιοτήτων (Πρόσβαση 06/2015). (8) Δεδομένα Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας (Πρόσβαση 06/2015). Βιβλιογραφική Παραπομπή στο Υγροτόπιο Κύπρου: Παπαθεοδούλου Α., Σεργίδης Λ., Μιχαήλ Κ., Emirzade Τ., Βίκτωρα Μ., Αναστάση Α. 2015 – (συνεχής ενημέρωση): Υγροτόπιο Κύπρου- Απογραφή των Κυπριακών Υγροτόπων. Δημοσιεύεται στο http://www.cypruswetlands.org, πρόσβαση [ημερομηνία].