Υγρότοποι της Κύπρου

Οι αλυκές Λάρνακας ή Σύμπλεγμα Αλμυρών Λιμνών Λάρνακας (ΣΑΛΛ), βρίσκονται στην παράκτια περιοχή Λάρνακας και περιβάλλονται δυτικά από τις κοινότητες Δρομολαξιάς και του Μενεού. Οι αλυκές Λάρνακας αποτελούν το δεύτερο σε μέγεθος και σημασία - μετά από αυτό της Αλυκής του Ακρωτηρίου Λεμεσού (LIM027)- τύπο οικοτόπου στην Κύπρο (Παράκτιες λιμνοθάλασσες 1150*) και περιλαμβάνει εκτάσεις που καλύπτονται με νερό όταν πλημμυρήσουν και εκτάσεις με αλοφυτική βλάστηση (1). Πρόκειται για παράκτιες λιμνοθαλάσσιες αλυκές με υπεράλμυρες συνθήκες και εποχιακή ξήρανση, κατά μεγάλο μέρος του έτους (1). Οι αλυκές της Λάρνακας αποτελούν ένα σύμπλεγμα παροδικών λιμνών, οι οποίες επικοινωνούν μεταξύ τους και είναι αλληλοεξαρτώμενες, αλλά διαφέρουν σημαντικά από οικολογική άποψη (1). Ο υγρότοπος αποτελείται από 1 μεγάλη λίμνη την Κύρια Αλμυρή Λίμνη Λάρνακας, και 5 επί μέρους, μικρότερες λεκάνες, με κυριότερες τις λίμνες Ορφανή και Σωρό, την λίμνη του αεροδρομίου και την μικρή λίμνη Σπύρο. Κατά την αρχαιότητα στον ίδιο χώρο υπήρχε μία ενιαία λιμνοθάλασσα. Αρχαιολογικά ευρήματα, μεταξύ των οποίων μια πόλη-λιμάνι, μεταλλικές άγκυρες καθώς και απολιθωμένα μαλάκια που διαβιούν μόνο σε λιμνοθάλασσες, υποστηρίζουν αυτή τη θεώρηση (2). Με την εναπόθεση φερτών υλών, αποκλείστηκε η λιμνοθάλασσα από τη θάλασσα και μετατράπηκε σε κλειστό, αβαθές, σύστημα με πολύ ψηλή αλατότητα (3). Σήμερα, ως αποτέλεσμα ανθρώπινων επεμβάσεων, η ενιαία λιμνοθάλασσα που προϋπήρχε, έχει κατακερματιστεί και το ΣΑΛΛ αποτελείται από 6 επιμέρους λίμνες. Η Κύρια Αλμυρή Λίμνη Λάρνακας, κατακρατά τον μεγαλύτερο όγκο νερού. Το νότιο μέρος της λίμνης, έχει αποκοπεί από το δρόμο Λάρνακας- Κιτίου, και αποκαλείται λίμνη Αεροδρομίου ενώ άλλο ένα πολύ μικρό τμήμα της έχει αποκοπεί από τον ίδιο δρόμο, λίγο ανατολικότερα. Οι δύο αυτές λεκάνες ενώνονται με σωλήνες υπόγειους σωλήνες και βρίσκονται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Η λίμνη Ορφανή, συνδέεται υπόγεια με τη λίμνη Αλυκή και τη λίμνη Αεροδρομίου και μέρος της επιχωματώθηκε προκειμένου να κατασκευαστεί το αεροδρομίου Λάρνακας. Βρίσκεται και αυτή χαμηλότερα από το επίπεδο της θάλασσας. Η λίμνη Σορός, διαχωρίζεται από τις άλλες από το δρόμο που βρίσκεται μεταξύ της κοινότητας Μενεού και της παραλίας του Κιτίου. Τέλος η λίμνη Σπύρος, βρίσκεται στην περιοχή της Μονάδας Επεξεργασίας Λυμάτων. Χωρίζεται από τη λίμνη Ορφανή από ένα φυσικό ανάχωμα και από τη θάλασσα από αμμόλοφους (3). Το ΣΑΛΛ υπόκειται σε υδάτινη επανατροφοδότηση από το νερό της βροχόπτωσης, εισροές από τα επιφανειακά ύδατα και πιθανότατα και από εισροές αλμυρού θαλάσσιου νερού. Οι υδάτινες επανατροφοδοτήσεις και ο όγκος των υδάτων που καταλήγουν στις Αλυκές καθορίζουν το βάθος του νερού και τις εποχιακές διακυμάνσεις του. Παρατηρείται εποχιακή διακύμανση του ύψους της υδάτινης στήλης (μέγιστο βάθος 1μ) και αντίστοιχες διακυμάνσεις στις συγκεντρώσεις του άλατος (20ppt-350ppt). Οι διακυμάνσεις της αλατότητας αποτελούν ένα από τους βασικότερους και καθοριστικότερους παράγοντες της οικολογικής ποιότητας των λιμναίων συστημάτων, επηρεάζοντας τη βιοποικιλότητα του συστήματος, το τροφικό πλέγμα και γενικότερα την παραγωγικότητα (4). Συγκεκριμένα, στο εν λόγω οικοσύστημα των Αλυκών απαντούν τρία βασικά είδη καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση της ισορροπίας της τροφικής αλυσίδας. Το είδος Dunaniella salina αποτελεί τη βάση της τροφικής αλυσίδας του ΣΑΛΛ. Το μονοκύτταρο αυτό φύκος, υποστηρίζει πληθυσμούς των οργανισμών Artemia salina και Branchianella spinosa. Το είδος Artemia salina αποτελεί τη βασική πηγή τροφής για τα φλαμίγκο (Phoinicoperus ruber) για αυτό και οποιεσδήποτε επεμβάσεις (απόρριψη χημικών, εκροές αποβλήτων αποχετευτικού, υπολείμματα εκσκαφών και μπάζα από χωματουργικές εργασίες του αποχετευτικού συστήματος) δύνανται να επηρεάσουν τους πληθυσμούς αλλά και την ποιότητα των πόρων που χρησιμοποιούν για σκοπούς τροφής και αναπαραγωγής θα επηρεάσουν αδιαμφισβήτητα το οικοσύστημα στο σύνολό του (βιολογική ποικιλότητα, τροφικό πλέγμα, παραγωγικότητα) (4). Η αλοφυτική βλάστηση (habitat type 1420) αποτελεί την κύρια μορφή βλάστησης του εν λόγω υγροβιότοπου και περιλαμβάνει ποικιλία φυτοκοινωνιών που χαρακτηρίζονται από τα είδη Arthrocnemum macrostachyum, Halocnemum strobilaceum, Sacrocornia fruticosa, Suaeda vera και Suaeda aigyptiaca. Οι φυτοκοινωνίες αυτές συνυπάρχουν με φυτοκοινωνίες αλοφυτικών και αλο-νιτρόφιλων θεροφυτικών ειδών (1310) Halopeplis amplexicaulis, Salicornia europaea, Limonium avei, Sphoenopus divaricatus, Mesebryanthemum notiflorum. Στα περιθώρια των λιμνών παρατηρούνται τα λεγόμενα Salt meadows communities (1410) με Juncus rigidus, Arthrocnemum macrostachyum. Στο βορειότερο τμήμα του συστήματος παρατηρούνται κοινωνίες των ειδών Bolboscoenus maritimus, Phragmites australis και Carex spp. Στο δυτικότερο δε άκρο του βιότοπου απαντούν βοσκούμενες εκτάσεις στις οποίες κυριαρχούν είδη θεροφύτων (6220), Plantago lagopus, Hordeum murinum, Bromus intermedius, Bromus sterilis, Polygonum aviculare, Phalaris minor μεταξύ άλλων. Η ανθρώπινη επέμβαση σε αυτό τον τόσο αξιόλογο βιότοπο είναι έκδηλη από τη σύνθεση των φυτοκοινωνιών με είδη Beta vulgaris, Notobasis syriaca, Calendula arvensis, Capsella busra-pastoris etc. Η συνέχεια της αμμώδους παραλίας στα ανατολικά του συστήματος έχει διακοπεί από τη διάνοιξη δρόμου και οι φυτικοί πληθυσμοί έχουν περιοριστεί κατά μήκος μιας εναπομείνων στενής αμμώδους ζώνης με έκδηλα σημάδια υποβάθμισης. Εδώ απαντούν πληθυσμοί Cacile maritime (1210), dune communities (2110) απαρτιζόμενες από Elymus farctus και Zygophyllum album που έχουν και την ιδιότητα να σταθεροποιούν το αμμώδες υπόστρωμα. Στα περιθώρια της αλυκής απαντούν τα είδη Parapholis incurve, Limonium virgatum, Inula crithmoides, Arthrocnemum macrostachyum. Στα δυτικά απαντούν σχηματισμοί φρυγανικών ειδών (5420) με κυρίαρχα τα είδη Sarcopoterium spinosum, Thymus capitatus, Helichrysum italicum, Asparagus stipularis και Rhamnus oleoides (4). Επιπρόσθετα η πτηνοπανίδα του συστήματος περιλαμβάνει περισσότερα από 100 είδη πουλιών εκ των οποίων τα 31 εμπίπτουν στο σχετικό παράρτημα της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τα Πουλιά (2009/147/ΕΕ). Το φλαμίγκο (Phoinicopterus ruber) διατηρεί ένα σχετικά μεγάλο πληθυσμό στη περιοχή, ενώ στο ΣΑΛΛ έχει καταγραφεί μεγάλςο αριθμός άλλων πτηνών όπως Charadrius alexandrinus, Himantopus himantopus, Philomachus pygnax (4). Στην περιοχή απαντούν 19 είδη αμφιβίων και ερπετών ενώ η πανίδα των ασπονδύλων περιλαμβάνει 63 σημαντικά είδη εντόμων εκ των οποίων τα 35 είναι ενδημικά καθώς επίσης και 8 είδη ενδημικών χερσαίων σαλιγκαριών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή έχει εντοπιστεί μικρός πληθυσμός του είδους Ophrys kotchyi ένα από τα σπανιότερα και απειλούμενα είδη της Κυπριακής χλωρίδας (4). Το σύμπλεγμα αλμυρών λιμνών (αλυκών) Λάρνακας αποτελεί προστατευόμενη περιοχή από το 1997 μετά από απόφαση του υπουργικού Συμβουλίου και την εφαρμογή του προγράμματος «Προστασίας και Διαχείρισης των Αλυκών Λάρνακας». Παράλληλα η περιοχή προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις από το 2001, οπότε η Κύπρος επικύρωσε την Σύμβαση RAMSAR «για την προστασία των υγροτόπων» και οι αλυκές Λάρνακας έχουν συμπεριληφθεί στον κατάλογο RAMSAR, ως ο 1081ος υγροβιότοπος διεθνούς σημασίας. Παράλληλα, έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA 2000 (1). Στα πλαίσια του Προγράμματος Παρακολούθησης των Ταμιευτήρων που εμπίπτουν στις πρόνοιες της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ περί Υδάτων (ΟΠΥ), αν και δεν υπήρχαν διαθέσιμα δεδομένα για την ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης του ΣΑΛΛ, κατάχθηκε βάσει της γνώμης εμπειρογνωμόνων στην Μέτρια οικολογική κατάσταση, λαμβάνοντας υπόψη τις πιέσεις που δέχεται το σύστημα. Πιο συγκεκριμένα, το ΣΑΛΛ αποτελεί ένα κατακερματισμένο σύμπλεγμα «υπολειμμάτων» μιας ενιαίας προϋπάρχουσας λίμνης η οποία έχει διαιρεθεί λόγω ανθρωπογενών επιδράσεων. Το σύμπλεγμα έχει διαταραχθεί σοβαρά από πλευράς τροφοδοσίας του με γλυκό αλλά και αλμυρό νερό, έχει αλλοιωθεί η φυσική διαδοχή των υγροτόπων οι οποίοι περιέβαλλαν τη λίμνη στο παρελθόν (γλυκόβαλτοι, αλμυροί βάλτοι κλπ) και εξ ορισμού, οι αλυκές, νοούμενες ως υπεράλμυρες παράκτιες λιμναίες εκτάσεις, σχηματίζονται με τις διεργασίες της ακτής και την συνεισφορά εποχιακών υδάτων και φερτών υλικών από ποταμούς ή χείμαρρους. Οι διαδικασίες αυτές δεν λαμβάνουν πλέον χώρα στην περιοχή. Επίσης, η συνεχής αστική επέκταση της πόλης της Λάρνακας και η αυξημένη τουριστική δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα την καταπάτηση του υγρότοπου και την μείωση των αλοφυτικών εκτάσεων ενώ αυξάνει τον κίνδυνο ρύπανσης από εισροές αστικών λυμάτων και απόρριψης στερεών αποβλήτων εντός του υγρότοπου. Επίσης οι εκτεταμένες καλλιέργειες και η χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων αποτελούν συνεχή απειλή (4). Επισημαίνεται πάντως ότι στην περιοχή των λιμνών Λάρνακας εφαρμόζεται Διαχειριστικό Σχέδιο και λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία και διατήρηση των αλυκών, όπως και αποφυγής, στα μέτρα του δυνατού, οποιασδήποτε υποβάθμισης τους. Μερικά από τα μέτρα που λαμβάνονται στα πλαίσια αυτά αφορούν στη διαχείριση των όμβριων υδάτων, που προέρχονται από τη φυσική λεκάνη απορροής της κύριας αλυκής, καθώς και στη διαχείριση των όμβριων υδάτων που θα προέρχονται από το χώρο του νέου Αεροδρομίου. Επίσης το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών είχε αναλάβει την ευθύνη διαχείρισης και αποκατάστασης των αλυκών, μετά από μαζικούς θανάτους φλαμίγκο, εξαιτίας αυξημένων συγκεντρώσεων Pb στο ίζημα και το Τμήμα Περιβάλλοντος εκτελεί συστηματικές παρακολουθήσεις στην περιοχή (1). Το ΣΑΛΛ εμπίπτει στη περιοχή προστασίας της φύσης Natura 2000 των Αλυκών Λάρνακας, τόσο ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας, όσο και ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (5) και εμπίπτει στην αντίστοιχη Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (6) καθώς επίσης σε Προσωρινά Απαγορευμένη Περιοχή Κυνηγίου (7).Η Κύρια Αλμυρή Λίμνη Λάρνακας, βρίσκεται στις δυτικές ακτές πλευρικά του τεμένους Χαλά-Σουλτάν, στα βορειοδυτικά της βρίσκεται ένας αρχαιολογικός χώρος της ύστερης εποχής του Χαλκού, ενώ στις βόρειες πλευρές της βρίσκεται το υδραγωγείο, ένα οικοδόμημα του 18ου αιώνα (1). Περίοδος αναφοράς πρωτογενών δεδομένων: 27/03/2015 Απογραφείς: Α. Αναστάση, Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης (1) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2009).Παροχή Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για Αξιολόγηση των Αποτελεσμάτων των Προγραμμάτων Παρακολούθησης για τα Επιφανειακά Ύδατα στα Πλαίσια του Άρθρου 8 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Σύμβαση ΤΑΥ 54/2009. Γ. Καραβοκύρης & Συνεργάτες Σύμβουλοι Μηχανικοί Α.Ε. Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη. (2) Χατζηχριστοφόρου, Μ., 2004. Οι αλυκές της Λάρνακας. Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών πόρων και Περιβάλλοντος, Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών. (3) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2011). Εφαρμογή των Άρθρων 11, 13 και 15 της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) στην Κύπρο. Παράρτημα ΙΙ- Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων. (4) Ατλαντίς Συμβουλευτική (2006) Μελέτη εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον από τις εργασίες διαχείρισης και αποκατάστασης στις Αλυκές Λάρνακας, CY 6000002, Δράση C12 (5) Ερευνητικό πρόγραμμα υγρότοποι - http://lsg.ucy.ac.cy/research/wetlands- (Πρόσβαση 08/15). (6) BioCYPRUS (2009). Electronic database. Department of Environment. Ministry of Agriculture Natural Resources and Environment. (7) Hellicar M., Anastasi V., Beton D., Snape R. (2014). Important Bird Areas of Cyprus. Birdlife Cyprus, Nicosia, Cyprus. (8) Δεδομένα Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας (Πρόσβαση 06/2015). Βιβλιογραφική Παραπομπή στο Υγροτόπιο Κύπρου: Παπαθεοδούλου Α., Σεργίδης Λ., Μιχαήλ Κ., Emirzade Τ., Βίκτωρα Μ., Αναστάση Α. 2015 – (συνεχής ενημέρωση): Υγροτόπιο Κύπρου- Απογραφή των Κυπριακών Υγροτόπων. Δημοσιεύεται στο http://www.cypruswetlands.org, πρόσβαση [ημερομηνία].