CY000NIC009 - ΥΔΑΤΟΦΡΑΚΤΗΣ ΞΥΛΙΑΤΟΥ

Περιγραφή

Ο υδατοφράκτης Ξυλιατού NIC009 βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων της κοινότητας Ξυλιατού, σε απόσταση 2.55km νότια από το κέντρο της. Βρίσκεται στη κοίτη του ποταμού Ελιά (Λαγουδερά). Το αρδευτικό έργο Ξυλιάτου κατασκευάστηκε κατά την περίοδο 1982-1984, σαν τµήµα του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς και ξεκίνησε την πλήρη λειτουργία του το έτος 1983. Στα πλαίσια του Σχεδίου κατασκευάστηκαν ο υδατοφράκτης Αγίων Βαβατσινιάς (LAR013), ο Υδατοφράκτης Ξυλιάτου, 26 εξωποτάμιες χωμάτινες δεξαμενές με επένδυση πλαστικής μεμβράνης και 20 γεωτρήσεις (2). Το ‘83 η χωρητικότητά του Υδατοφράκτη ήταν 1.210.000 m3 αλλά το έτος 1998 έγινε ανύψωση του υπερχειλιστή και η χωρητικότητά του ανήλθε σε 1.420.000 m3. Αποστραγγίζει λεκάνη 19,20 km2 και το νερό του χρησιμοποιείται για άρδευση περιοχής έκτασης 308 εκταρίων (1). Μικρή ποσότητα κατανέµεται στην κτηνοτροφία καθώς και για άρδευση κήπων οικιών (2). Με βάση την κατηγοριοποίηση του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) ανήκει στα «μεγάλα φράγματα» και στον κατάλογο της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων (1). Περισσότερες σχετικές πληροφορίες -για τα κριτήρια κατηγοριοποίησης- βρίσκονται στην «Αρχειοθήκη» του Υγροτοπίου και στην ιστοσελίδα του ΤΑΥ. Τροφοδοτείται από τη λεκάνη απορροής και η παρουσία του νερού είναι μόνιμη. Πρόκειται για ταμιευτήρα μεσαίου-υψηλού υψομέτρου, εντός κοίτης ανοιχτής κοιλάδας. Ο μέσος ετήσιος όγκος απορροής είναι της τάξης των 2 εκατ. m3 και έχει ροή περίπου 8 μήνες ανά έτος, αν και στην πραγματικότητα η τιμή μεταβάλλεται ανάλογα με τη ξηρότητα του έτους. Στα πλαίσια μελέτης Υδατικής Πολιτικής για τις ανάγκες εμπλουτισμού και διατήρησης του ποτάμιου σώματος κατάντη του φράγματος, δεν διαφάνηκε να υπάρχει απαίτηση από υδρογεωλογικής πλευράς, εκροής για εμπλουτισμό. Παρολαυτά προτάθηκε εκροή επί 8 μήνες (εκτός Ιουνίου-Σεπτεμβρίου) με συνολικό όγκο 220.000 m3 (3). Ο Υδατοφράκτης ήταν γνωστός για ένα από τους σηµαντικότερους πληθυσμούς του ενδημικού νερόφιδου (Natrix natrix cypriaca). Αποτελούσε το ένα από τα λίγα ενδιαιτήματα του είδους στην Κύπρο. Παρά το γεγονός ότι το νερόφιδο (Natrix Natrix) είναι διαδεδομένο τόσο στην Ευρώπη όσο και την Ασία, στην Κύπρο, λόγω της απομόνωσης του νησιού, έχει εξελιχθεί στο πιο πάνω υποείδος. Το νερόφιδο περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ ως είδος προτεραιότητας. Θεωρείται το σπανιότερο είδος φιδιού της Κύπρου και απειλείται με εξαφάνιση.Στο παρελθόν ζούσε σε όλη σχεδόν τη Κύπρο όμως από τη δεκαετία του 1960 θεωρείτο ότι είχε εξαφανιστεί. Εντοπίστηκε εκ νέου το 1992 στο Φράγμα Ξυλιάτου και αργότερα στους βόρειους πρόποδες του Τροόδους και στη Λίμνη Παραλιμνίου (3,4). Το είδος εµφάνισε ανησυχητική µείωση την τελευταία δεκαετία, με αποκορύφωμα να µην υπάρχουν νέες παρατηρήσεις του φιδιού στον Υδατοφράκτη Ξυλιάτου τα τελευταία εφτά χρόνια (5). Στην εθνική έκθεση για το Άρθρο 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την περίοδος 2007-2012, αναφέρεται ότι έχει «εκλείψει» από τον υδατοφράκτη (http://cdr.eionet.europa.eu, Πρόσβαση 08/15). Τα αίτια της τοπικής µείωσης του πληθυσµού του νερόφιδου δεν έχουν πλήρως διευκρινιστεί αλλά φαίνεται ότι σχετίζεται µε την εξαφάνιση της υδρόβιας βλάστησης (που συνδέεται µε την παρουσία θηραµάτων [αµφιβίων]) σε συνδυασµό µε τις απευθείας θανατώσεις από τους ερασιτέχνες ψαράδες της λίµνης, την άγνοια ή προκατάληψη για το είδος αλλά και τη µεγάλη διακύµανση της στάθµης του νερού στον ταµιευτήρα. Το πρόβληµα του Ξυλιάτου ήταν γνωστό στις Κυπριακές Αρχές από παλιότερες µελέτες, ενώ για να αντιµετωπίσει το πρόβληµα κατασκεύαστηκαν το 2004 κοντά στη λίµνη του υδατοφράκτη πέντε µικρές υδατοσυλλογές που γεµίζουν από το νερό του φράγµατος µε τη βοήθεια αντλίας. Σήµερα, οι µικρές αυτές υδατοσυλλογές έχουν κατακλυσθεί από υδρόβια βλάστηση και έχουν εποικιστεί από πλήθος αµφιβίων. Παρά την επιτυχία τους όµως δεν έχουν εποικιστεί ακόµα από το νερόφιδο, ενδεχοµένως λόγω της µεγάλης αποµόνωσης της περιοχής από άλλους τοπικούς πληθυσµούς. Σημαντικό πρόβλημα επίσης πιθανώς να είναι τα αρπακτικά ξενικά ψάρια που έχουν εισαχθεί στον Υδατοφράκτη (παρατηρήθηκαν Λαυράκια του γένους Micropterus) που συχνά τρέφονται με νερόφιδα και βατράχια (τροφή των νερόφιδων) (3,4,5) . Η βιολογική του αξία είναι μεγάλη. Η βλάστηση που απαντάται στον υγρότοπο περιλαμβάνει δεντρώδη/ θαμνώδη είδη όπως Rhus coriaria, Cistus sp., Pinus brutia, Acer obtusifolium, Smilax aspera, Tamarix sp. και καλαμιώνες με Arundo donax. Επίσης στον Υδατοφράκτη καταγράφηκε και ένας εκπρόσωπος από τα λίγα υφυδατικά αγγειόσπερμα της Κύπρου, το Myriophyllum spicatum (6). Στη πανίδα του υγροτόπου καταγράφηκαν τα είδη ψαριών Cyprinus carpio , Gambusia affinis , Lepomis gibbosus, Micropterus salmoides, Procambarus clarkia, Rutilus rutilus και τα τρία αμφίβια Hyla savignyi, Pelophylax bedriagae, Βufotes viridis. Ο Υδατοφράκτης εμπίπτει στη Κοντινή Ζώνη Προστασίας Φραγμάτων Πόσιμου Νερού (7) στον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας «Μαδαρή - Παπούτσα» (8) και στη Σημαντική Περιοχή για Πουλιά «Δάσος Αδελφοί - Παπούτσα» (9). Επίσης έχει χαρακτηριστεί ως Προσωρινά Απαγορευμένη Περιοχή Κυνηγιού και μέρος του εμπίπτει σε Κρατικό Δάσος (10). Περίοδος αναφοράς πρωτογενών δεδομένων: 30/03/2015 Απογραφείς: Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικολάου (1) Χριστοφίδης Ν., Κύρου Κ., Πιστή Ε., Ιωάννου Α., Αυγουστή Μ., Χατζηγιάννη Ν. (2009). Φράγματα της Κύπρου. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. (2) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (Χωρίς ημερομηνία): Πρωτόκολλο Πληροφοριών για Παροχή Εξειδικευµένων Υπηρεσιών για το Σχεδιασµό Πρωτοκόλλου Πληροφοριών που θα χρησιµοποιείται για την Οικονοµική Ανάλυση της Χρήσης Ύδατος και την Εφαρµογή Πολιτικών Τιµολόγησης Ύδατος σύµφωνα µε την Οδηγία Πλαίσιο Περί Υδάτων 2000/60/EK στην Κύπρο - Σύµβαση Αρ. 8/2006. (3) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2011). Εφαρμογή των Άρθρων 11, 13 και 15 της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) στην Κύπρο. Παράρτημα ΙΙ- Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων. (4) Οίκος (2011). Τεχνική έκθεση για την κατασκευή τεσσάρων (4) υδατοσυλλογών (ponds) και ενός (1) ποταμοφράκτη (weir) για την διατήρηση των ενδιαιτημάτων επιλεγμένων ερπετών στη Κύπρο (∆ράση Α2 Έργου LIFE09NAT/CY/000247). (5) Νικολάου Χ., Παφίλης Π., Λυμπεράκης Π. (2014). Τα ερπετά και τα αμφίβια της Κύπρου. Ερπετολογικός Σύνδεσμος Κύπρου. (6) WL | Delft Hydraulics, ENVECO Α.Ε., Δ. Αργυρόπουλος & Συνεργάτες (2004). Καθορισμός των τυποχαρακτηριστικών συνθηκών αναφοράς για τους τύπους επιφανειακών υδάτινων σωμάτων. Εφαρμογή των άρθρων 5 και 6 της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60/EK. (7) Δεδομένα Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (Πρόσβαση 07/2015). (8) BioCYPRUS (2009). Electronic database. Department of Environment. Ministry of Agriculture Natural Resources and Environment. (9) Hellicar M., Anastasi V., Beton D., Snape R. (2014). Important Bird Areas of Cyprus. Birdlife Cyprus, Nicosia, Cyprus. (10) Δεδομένα Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας (Πρόσβαση 06/2015). (11) Δεδομένα Τμήματος Δασών (Πρόσβαση 06/2015). Βιβλιογραφική Παραπομπή στο Υγροτόπιο Κύπρου: Παπαθεοδούλου Α., Σεργίδης Λ., Μιχαήλ Κ., Emirzade Τ., Βίκτωρα Μ., Αναστάση Α. 2015 – (συνεχής ενημέρωση): Υγροτόπιο Κύπρου- Απογραφή των Κυπριακών Υγροτόπων. Δημοσιεύεται στο http://www.cypruswetlands.org, πρόσβαση [ημερομηνία].

Δεδομένα υγρότοπου

Βασικές πληροφορίες
Τοποθεσία υγρότοπου: Εσωτερικός
Τύπος υγρότοπου: Τεχνητός
Έκταση υγρότοπου: 9.63904 Ha
Υδρολογική αλληλεπίδραση: -  
Αλατότητα νερού: Γλυκό
Είσοδος γλυκού νερού: Λεκάνη απορροής (από κατακρημνίσματα)
Επιφανειακή έξοδος νερού Έξοδος ελεγχόμενη από υπερχειλιστή
Ελεύθερη επιφάνεια νερού (%): > 95
Υδροπερίοδος: Μόνιμη
Γεωγραφική πληροφορία
Επαρχία: ΛΕΥΚΩΣΙΑ
Δήμος/Κοινότητα: ΞΥΛΙΑΤΟΣ
Γεωγραφικό μήκος: 33.037060 Ανατολικά
Γεωγραφικό πλάτος: 35.006950 Βοράς
Βιολογική σημασία
Βιολογική σημασία: Μεγάλη
Τύπος υγρότοπου κατά Ramsar
Τύπος Κάλυψη (%)
6 -- Περιοχές αποθήκευσης νερού. Ταμιευτήρες, υψηλά φράγματα, διάφορα εμπόδια ροής νερού (> 80 στρέμματα) > 95
Καθεστώτα προστασίας
Κατηγορία καθεστώτος προστασίας Υποκατηγορία καθεστώτος προστασίας Ονομασία περιοχής Κωδικός Περιοχή κάλυψης (%) Νομοθεσία
Δασική Προστασία Κρατικό Δάσος 9
Περιοχή Natura 2000 Ειδική Ζώνη Διατήρησης ΜΑΔΑΡΗ - ΠΑΠΟΥΤΣΑ CY2000005 100
Υδατική Προστασία Κοντινή Ζώνη Προστασίας Φραγμάτων Πόσιμου Νερού 100
Απαγορευμένη Περιοχή Κυνηγιού Προσωρινή 100
Πολεοδομικό καθεστώς Προστατευόμενο Τοπίο Z3 100
Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά
Κωδικός ΣΠΠ Ονομασία περιοχής Κάλυψη (%) Αναφορές
12002 Δάσος Αδελφοί - Παπούτσα 100
Οικοσυστημικές υπηρεσίες
Τύπος οικοσυστημικής υπηρεσίας Οικοσυστημικές Υπηρεσία Κλίμακα Οφέλους (%) Σημαντικότητα
Προμηθευτικές υπηρεσίες Γλυκό νερό
Υποστηρικτικές υπηρεσίες Παροχή ενδιαιτημάτων
Πολιτισμικές υπηρεσίες Τουρισμός και αναψυχή
Δραστηριότητες στον υγρότοπο
Δραστηριότητα Ένταση
010 = Διατήρηση οικότοπων Μεγάλη
030 = Διατήρηση ειδών Μεγάλη
090 = Άλλες δραστηριότητες διατήρησης Μεγάλη
220 = Ερασιτεχνική αλιεία Μεγάλη
421 = απόρριψη οικιακών απορριμμάτων Μικρή
530 = Βελτιωμένη πρόσβαση στην περιοχή Μεσαία
622 = πεζοπορία, ιππασία, και μη-μηχανοκίνητα οχήματα Μικρή
701 = ρύπανση νερού Μικρή
Δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής
Δραστηριότητα Ένταση
010 = Διατήρηση οικότοπων Μεγάλη
090 = Άλλες δραστηριότητες διατήρησης Μεγάλη
230 = Κυνήγι Μεσαία
403 = διασκορπισμένες κατοικίες Μικρή
501 = μονοπάτια, ποδηλατικές διαδρομές Μικρή
530 = Βελτιωμένη πρόσβαση στην περιοχή Μεγάλη
629 = άλλες δραστηριότητες αθλητισμού και αναψυχής Μικρή
Επιπτώσεις
Επίπτωση Ένταση
FCD = Απώλεια της πανιδικής ποικιλότητας Μεγάλη
FCP = Εισαγωγή επιβλαβών ζώων Μεγάλη
FPX = Τοπική εξαφάνιση ειδών ζώων Μεγάλη
Τύποι βλάστησης
Τύπος Κάλυψη (%)
Θαμνώδης / Δενδρώδης > 95
Υπερυδατική < 5
Υφυδατική
Χλωρίδα
Είδος Παρουσία Αναφορές
Acer obtusifolium Παρόν Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Arundo donax Παρόν Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Cistus sp. Παρόν Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Myriophyllum spicatum WL | Delft Hydraulics, ENVECO Α.Ε., Δ...
Pinus brutia Κυρίαρχο Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Rhus coriaria Παρόν Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Smilax aspera Παρόν Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Tamarix sp. Παρόν Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Πανίδα

Ερπετά

Παρουσία στον υγρότοπο


Αναφορές
Natrix natrix cypriaca (Linnaeus, 1758) Άγνωστη
Νικολάου Χ., Παφίλης Π., Λυμπεράκης Π...

Αμφίβια

Παρουσία στον υγρότοπο


Αναφορές
Hyla savignyi (Audouin, 1827)
Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Pelophylax bedriagae (Pallas 1771)
Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...
Βufotes viridis (Laurenti, 1768)
Α. Παπαθεοδούλου, Λ. Σεργίδης, Χ. Νικ...

Ψάρια

Παρουσία στον υγρότοπο


Αναφορές
Cyprinus carpio Linnaeus, 1758
Gambusia affinis (S. F. Baird & Girard, 1853)
Lepomis gibbosus
Micropterus salmoides (Lacépède, 1802)
Procambarus clarkii
Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)

Biocyprus (2009). Electronic Database

Hellicar M., Anastasi V., Beton D., Snape R. (2014). Important Bird Areas of Cyprus. Birdlife Cyprus, Nicosia, Cyprus.

Δεδομένα Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (Πρόσβαση 07/2015)

WL | Delft Hydraulics, ENVECO Α.Ε., Δ. Αργυρόπουλος & Συνεργάτες (2004). Καθορισμός των τυποχαρακτηριστικών συνθηκών αναφοράς για τους τύπους επιφανειακών υδάτινων σωμάτων. Εφαρμογή των άρθρων 5 και 6 της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60/EK.

Νικολάου Χ., Παφίλης Π., Λυμπεράκης Π. (2014). Τα ερπετά και τα αμφίβια της Κύπρου. Ερπετολογικός Σύνδεσμος Κύπρου.

Οίκος (2011). Τεχνική έκθεση για την κατασκευή τεσσάρων (4) υδατοσυλλογών (ponds) και ενός (1) ποταμοφράκτη (weir) για την διατήρηση των ενδιαιτημάτων επιλεγμένων ερπετών στη Κύπρο (∆ράση Α2 Έργου LIFE09NAT/CY/000247).

Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (χωρίς ημερομηνία) Πρωτόκολλο Πληροφοριών για Παροχή Εξειδικευµένων Υπηρεσιών για το Σχεδιασµό Πρωτοκόλλου Πληροφοριών που θα χρησιµοποιείται για την Οικονοµική Ανάλυση της Χρήσης Ύδατος και την Εφαρµογή Πολιτικών Τιµολόγησης Ύδατος σύµφωνα µε την Οδηγία Πλαίσιο Περί Υδάτων 2000/60/EK στην Κύπρο

Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών (2014). Ψάρεμα στους υδατοφράκτες 2014.

Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2011). Εφαρμογή των Άρθρων 11, 13 και 15 της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) στην Κύπρο. Παράρτημα ΙΙI- Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων.

Δεδομένα Τμήματος Δασών (Πρόσβαση 06/2015).

Δεδομένα Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας (Πρόσβαση 06/2015).

Χριστοφίδης Ν., Κύρου Κ., Πιστή Ε., Ιωάννου Α., Αυγουστή Μ., Χατζηγιάννη Ν. (2009). Φράγματα της Κύπρου. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος.

Φωτογραφίες