Υγρότοποι της Κύπρου

Ο υδατοφράκτης Ασπρόκρεμμου PAF023 βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων της εγκατελειμένης κοινότητας Φοίνικα. Κατασκευάστηκε το 1982, στη κοίτη του ποταμού Ξερού και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος υδατοφράκτης της Κυπρου. Έχει χωρητικότητα 52,375,000 m3 και αποστραγγίζει λεκάνη 227km2. Το νερό του χρησιμοποιείται για υδρευτικούς, αρδευτικούς και εμπλουτιστικούς σκοπούς (1). Με βάση την κατηγοριοποίηση του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) ανήκει στα «μεγάλα φράγματα» και στον κατάλογο της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων (1). Περισσότερες σχετικές πληροφορίες -για τα κριτήρια κατηγοριοποίησης- βρίσκονται στην «Αρχειοθήκη» του Υγροτοπίου και στην ιστοσελίδα του ΤΑΥ. Αποτελεί μέλος του Αρδευτικού Έργου Πάφου και τροφοδοτεί το Σύστημα Υδατοπρομήθειας της Πάφου (2). Για το λόγο αυτό έχει συμπεριληφθεί στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών των Φραγμάτων Πόσιμου Νερού (2,3). Από το 2003, το νερό μεταφέρεται από το φράγμα του Ασπρόκρεμμου -που άλλοτε χρησιμοποιούνταν μόνο για αρδευτικούς σκοπούς-, στο διυλιστήριο νερού και από εκεί τροφοδοτείται στην περιφέρεια. Από το 1986, με ελεγχόμενη απελευθέρωση νερού από τον ταμιευτήρα, εμπλουτίζεται ο κατάντη αλλουβιακός υδροφορέας και ο οποίος στη συνέχεια αντλείται για κάλυψη υδρευτικών αναγκών της Πάφου (2). Επίσης νερό από τον Υδατοφράκτη Ασπρόκρεμου παραχωρείται για άρδευση ιδιωτικών γηπέδων γκολφ (4). Πρόκειται για μεγάλο ταμιευτήρα, χαμηλού υψομέτρου, εντός κοίτης ανοικτής κοιλάδας με ποταμό διαρκούς και περιοδικής ροής σε μικρή απόσταση από την εκβολή του ποταμού στη θάλασσα. Στα πλαίσια μελέτης Υδατικής Πολιτικής για τις ανάγκες εμπλουτισμού και διατήρησης του ποτάμιου σώματος κατάντη του φράγματος, κρίθηκε σημαντική η ανάγκη αποκατάστασης της υδάτινης ροής στο σύστημα του ποταμού κατάντη του φράγματος. Αμέσως κάτω από τον υπερχειλιστή του Ασπρόκρεμμου υπήρχαν τρία μικρά λιμνία (“aspro pools”). Με βάση το Πρόγραμμα Μέτρων που εκπονήθηκε κατά τη Πρώτη Διαχειριστική Περίοδο για Υδάτινα Σώματα που εμπίπτουν στις πρόνοιες της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ περί Υδάτων, (4) τα λιμνία θα έπρεπε να διευρυνθούν και να διατηρούνται με αβαθές νερό όλο το έτος, όχι μόνο γιατί αποτελούσαν καταφύγιο βιοποικιλότητας αλλά και για να εμπλουτίζεται ο παραλιακός υδροφορέας. Προτάθηκε να αφήνονται τουλάχιστον 1.500.000 m3 νερού ετησίως από το φράγμα, ώστε να υπερκαλύπτεται η ελάχιστη απαίτηση εμπλουτισμού, να καλύπτεται η εξάτμιση από τα λίμνια (περίπου 150.000 m3 ) και να ικανοποιείται και η απαίτηση επιφανειακής ανανέωσης των νερού. Μετά την υπερχείλιση του Υδατοφράκτη το 2012, τα λιμνία καστράφηκαν και μέχρι στιγμής δεν λήφθηκαν οποιαδήποτε μέτρα αποκατάστασης (4, προσωπική επικοινωνία). Από ποιοτική άποψη η χημική κατάσταση των νερών του Υδατοφράκτη ταξινομείται ως «καλή». Η οικολογική κατάσταση/δυναμικό του με βάση το φυτοπλαγκτόν, χλωροφύλλη α και κυανοβακτήρια ταξινομείται ως «καλή και πάνω». Ως εκτούτου η συνολική ποιοτική κατάσταση των νερών του υδατοφράκτη ταξινομείται ως «καλή» (3). Η βιολογική του αξία είναι μεγάλη. Η βλάστηση που καταγράφηκε στον υγρότοπο περιλαμβάνει δεντρώδη/ θαμνώδη είδη όπως Nerium oleander, Tamarix sp., υγρολιβαδική με Juncus sp., καλαμιώνες με Arundo donax και Phragmites australis, και τα ξενικά Eucalyptus sp., και Acacia sp. Στον Υδατοφράκτη επίσης απαντώνται τα είδη Fimbristylis turkestanica και Malvella sherardiana που περιλαμβάνονται στο Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου ως εύτρωτο και κινδυνεύον αντίστοιχα. Το Malvella sherardiana έχει εντοπιστεί μόνο σε δύο θέσεις σε ολόκληρο το νησί (5). Επίσης στον Υδατοφράκτη καταγράφηκαν εκπρόσωποι των λίγων υφυδατικών αγγειόσπερμων φυτών του νησιού, τα Potamogeton pectinatus και Potamogeton pusillis (6). Στη πανίδα καταγράφηκαν διάφορα είδη λιβελούλας, ο αστακός του γλυκού νερού Procambarus clarkii, τα ψάρια Cyprinus carpio, Gambusia affinis, Ictalurus punctatus, ένα είδος αμφιβίου ο Βufotes viridis και πτηνά όπως Buteo buteo , Buteo rufinus , Circus aeruginosus , Larus cachinnans , Nycticorax nycticorax , Egretta garzetta, Columba palumbus , Fulica atra , Corvus corone , Podiceps cristatus κα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε ένα από τα τρία λιμνία κατάντη του υπερχειλιστή του φράγματος υπήρχε ένας από τους δύο μεγαλύτερους πληθυσμούς του καβουριού Potamon potamios cyprius. Η διαχείριση των λιμνίων με τακτική (κάθε 3-4 έτη) εκκαθάριση της βλάστησης που αναπτυσσόταν οδήγησε σε μείωση των πληθυσμών του καβουριού Potamon potamios cyprius, αλλά και των 3 ειδών αμφιβίων που ζούσαν εκεί (4). O ποταμοκάβουρας σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Προστασία της Φύσης (IUCN) κατατάσσεται στα εγγύς απειλούμενα είδη. Πλέον όπως έχει αναφερθεί, τα λιμνία δεν υπάρχουν. Ο υγρότοπος βοσκείται ήπια, και χρησιμοιποιείται για ερασιτεχνική αλιεία. Έχει παρατηρηθεί ρύπανση του εδάφους από σκουπίδια. Εντός του Υδατοφράκτη εκπονείται ερευνητικό πρόγραμμα για την αξιολόγηση της ποιότητας των υδάτων επιφανειακών ταμιευτήρων με τη χρήση μεθόδων τηλεπισκόπησης (7). Στη λεκάνη απορροής υπάρχουν εκτατικές καλλιέργειες με σιτηρά, βόσκηση και λατομικές δραστηριότητες. O Υδατοφράκτη εμπίπτει Ειδική Ζώνη Διατήρησης και στην Ζώνη Ειδικής Προστασίας του δικτύου Natura 2000 «Κοιλάδα Ξερού» (8) και στην Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «Κοιλάδα Ξερού και Γκρεμοί Χανουτάρη»(9). Επίσης βρίσκεται σε Προσωρινά Απαγορευμένη Περιοχή Κυνηγιού (10) και εντός της Κοντινής Ζώνης Προστασίας Φραγμάτων Πόσιμου Νερού (11). Περίοδος αναφοράς πρωτογενών δεδομένων: 30/05/2014: Απογραφείς: Κ. Μιχαήλ, Μ. Βίκτωρα (1) Χριστοφίδης Ν., Κύρου Κ., Πιστή Ε., Ιωάννου Α., Αυγουστή Μ., Χατζηγιάννη Ν. (2009). Φράγματα της Κύπρου. Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. (2) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (χωρίς ημερομηνία): Πρωτόκολλο Πληροφοριών για Παροχή Εξειδικευµένων Υπηρεσιών για το Σχεδιασµό Πρωτοκόλλου Πληροφοριών που θα χρησιµοποιείται για την Οικονοµική Ανάλυση της Χρήσης Ύδατος και την Εφαρµογή Πολιτικών Τιµολόγησης Ύδατος σύµφωνα µε την Οδηγία Πλαίσιο Περί Υδάτων 2000/60/EK στην Κύπρο - Σύµβαση Αρ. 8/2006. (3) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2009).Παροχή Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για Αξιολόγηση των Αποτελεσμάτων των Προγραμμάτων Παρακολούθησης για τα Επιφανειακά Ύδατα στα Πλαίσια του Άρθρου 8 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Σύμβαση ΤΑΥ 54/2009. Γ. Καραβοκύρης & Συνεργάτες Σύμβουλοι Μηχανικοί Α.Ε. Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη. (4) Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (2011). Εφαρμογή των Άρθρων 11, 13 και 15 της Οδηγίας Πλαίσιο Περί Υδάτων (2000/60/ΕΚ) στην Κύπρο. Παράρτημα ΙΙ- Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων. (5) Tσιντίδης Τ., Xριστοδούλου Σ. Χ, Δεληπέτρου Π., Γεωργίου Κ. (2007). Το κόκκινο βιβλίο της χλωρίδας της Κύπρου. Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου. Λευκωσία. (6) WL | Delft Hydraulics, ENVECO Α.Ε., Δ. Αργυρόπουλος & Συνεργάτες (2004). Καθορισμός των τυποχαρακτηριστικών συνθηκών αναφοράς για τους τύπους επιφανειακών υδάτινων σωμάτων. Εφαρμογή των άρθρων 5 και 6 της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Νερά 2000/60/EK. (7) Papoutsa C., Hadjimitsis D. (2013). Remote Sensing for Water Quality Surveillance in Inland Waters: The Case Study of Asprokremmos Dam in Cyprus. Remote Sensing of Environment: Integrated Approaches 131-153. (8) BioCYPRUS (2009). Electronic database. Department of Environment. Ministry of Agriculture Natural Resources and Environment. (9) Hellicar M., Anastasi V., Beton D., Snape R. (2014). Important Bird Areas of Cyprus. Birdlife Cyprus, Nicosia, Cyprus. (10) Δεδομένα Υπηρεσίας Θήρας και Πανίδας (Πρόσβαση 06/2015). (11) Δεδομένα Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (Πρόσβαση 07/2015). Βιβλιογραφική Παραπομπή στο Υγροτόπιο Κύπρου: Παπαθεοδούλου Α., Σεργίδης Λ., Μιχαήλ Κ., Emirzade Τ., Βίκτωρα Μ., Αναστάση Α. 2015 – (συνεχής ενημέρωση): Υγροτόπιο Κύπρου- Απογραφή των Κυπριακών Υγροτόπων. Δημοσιεύεται στο http://www.cypruswetlands.org, πρόσβαση [ημερομηνία].